Wczorajsza dyskusji panelowa, która miała miejsce w Sali Sesyjnej Starostwa Powiatu Częstochowskiego zainaugurowała Kampanię Społeczną Polska Przyjazna Osobom Starszym. Senator RP Dr Ryszard Majer zaprosił do panelu dyskusyjnego p. Elżbietę Bojanowską Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki społecznej; dr Mariolę Mirowską z-cę Dyrektora Instytutu Pedagogiki Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie; podinsp. Mariusza Mokras z-cę Komendanta Miejskiego Policji w Częstochowie oraz dr inż. Annę Lis Śląskiego Wojewódzkiego Inspektora Inspekcji Handlowej w Katowicach. W debacie uczestniczyli także parlamentarzyści ziemi częstochowskiej w osobie Artura Warzochy Senatora RP; Szymona Giżyńskiego Posła RP; Lidii Burzyńskiej Poseł RP i Konrada Głębockiego Posła RP. Punktem kulminacyjnym spotkania było podpisanie przez uczestników debaty Deklaracji udziału w Kampanii.
Wprowadzenie
Zmodyfikowana wersja mojego wystąpienia podczas 15 posiedzenia Senatu RP w 2016 r. Czas starości jest okresem nieustannej zmiany człowieka, zarówno w obszarze biologicznym, jak i społecznym oraz psychologicznym. Tak jak silnie zindywidualizowany jest proces starzenia się, tak w każdym przypadku nieodmiennie kończy się śmiercią, kategorycznie wyznaczającą ostatnią fazę życia ludzkiego. Naukowe zdefiniowanie starości jest złożone, a sam proces jest tak samo trudny do wytłumaczenia jak proces życia, uczeni uznają starość za fenomen pierwotny, poddający się badaniu jedynie w przebiegu i prawidłowościach. Badacze postrzegają starość jako zjawisko kulturowe, wywołane na podłożu biologicznym, wiążące się z osłabieniem sił życiowych. Skala zjawiska ulega zmianom: zatrzymajmy się na chwilę na sytuacji demograficznej, zdrowotnej i ekonomicznej najstarszych mieszkańców naszego kraju.
Zmieniająca się sytuacja demograficzna, a w szczególności postępujące demograficzne starzenie się społeczeństw, przejawiające się wzrostem liczby osób starszych w populacji, implikujące szereg zmian zarówno w sferze społecznej i kulturowej, jest wielopłaszczyznowym procesem demograficznym. Do jego podstawowych determinantów zaliczamy umieralność i rozrodczość, które z kolei są kształtowane przez zmiany społeczne, ekonomiczne, technologiczne wreszcie rozwój cywilizacji. Zmiany te polegające m.in. na wydłużeniu życia wiążą się jednak ze zwiększeniem narażenia danej osoby na choroby o charakterze przewlekłym oraz schorzenia specyficzne dla wieku podeszłego. Skala tego zjawiska jest znaczna, aż 41 proc mieszkańców naszego kraju którzy przekroczyli 60 rok życia choruje na cztery i więcej schorzeń przewlekłych. Najczęściej są to choroby układu krążenia i kostno-stawowego. Liczba seniorów nie zgłaszających żadnych dolegliwości i problemów zdrowotnych o charakterze przewlekłym nie przekracza 10 proc. Naturalną konsekwencją starzenia się i współistniejących chorób przewlekłych jest niepełnosprawność, która w sposób istotny przyczynia się do narastania niesamodzielności wraz z upływem kolejnych lat życia. Jak wynika z prowadzonych analiz w grupie osób powyżej 60 roku życia 2,1 proc. pozostaje w łóżku, 5,8 proc. nie jest w stanie opuszczać mieszkania, 17,1 proc. zachowuje ograniczoną mobilność tylko w otoczeniu domowym, natomiast kilkanaście procent nie potrafi wykonywać podstawowych czynności jak mycie i ubieranie się.
Z programu Prawa i Sprawiedliwości
Zdrowie-rodzina-praca
Rozwój usług opiekuńczych
Opowiadamy się za wspieraniem przez państwo, różnych form opieki nad osobami starszymi, wśród których pierwszeństwo powinna mieć opieka domowa sprawowana w warunkach rodzinnych. Rozwój usług opiekuńczych i sposób ich finansowania powinien być ukierunkowany na to, aby potrzeba umieszczenia osoby wymagającej stałej opieki osoby trzeciej w domu pomocy społecznej była ostatecznością.
Sytuacja ekonomiczna seniorów w Polsce jest zróżnicowana. Analizując dochody i wydatki tej grupy społecznej można dojść do wniosku że chociaż po przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych wyraźnie się poprawiła, to wewnątrz występuje silne zróżnicowanie. Nie doszło do istotnych zmian w strukturze dochodów, natomiast zmieniła się struktura wydatków. Porównując seniorów z innymi grupami społecznymi ulegającymi radykalnym zmianom w ciągu minionych lat ich sytuacja nie uległa poważniejszym zmianom. Analizy jakości życia seniorów sporządzane na podstawie ich subiektywnych opinii, dowodzą, że oni sami uznają swoją sytuację materialną za niezadowalającą. Polityka społeczna realizowana wobec starości i wobec seniorów – takie rozróżnienie stosują najczęściej gerontolodzy, wskazują dwie perspektywy badawcze: strukturalną i cyklu życia, owocujące badaniem seniorów jako zbiorowości i starości jako fazy życia. Celem polityki społecznej w odniesieniu do ludzi starych będą działania, które planowo i kompleksowo będą wpływały na poprawę życia seniorów m.in. poprzez kształtowanie odpowiednich relacji pomiędzy starszym pokoleniem a młodszymi generacjami zapobiegania marginalizacji ludzi starych oraz kształtowania międzypokoleniowej solidarności. Podnoszenie jakości życia osób starszych, a szczególności jak najdłuższe utrzymanie ich samodzielności jest jednym z najważniejszych wyzwań zarówno narodowej jak i lokalnej polityki społecznej. Rozwijając istniejące jej instrumentarium oraz traktując starzejące się społeczeństwo jako wyzwanie a nie obciążenie istniejącego systemu należy podnosić jakość życia osób starszych poprzez trzy obszary działań: partycypację – aktywizację – opiekę.
Partycypacja
Partycypację w tym ujęciu rozumiem jako zwiększanie udziału osób starszych w ciałach decyzyjnych na poziomie samorządu lokalnego gminnego, powiatowego wojewódzkiego, tak by mogli współdecydować o kierunkach realizowanych wobec nich polityki co może się odbywać poprzez:
• Procesy programowania lokalnej polityki społecznej (na poziomie samorządu gminnego i powiatowego funkcjonuje lokalna strategia rozwiązywania problemów społecznych, która poprzez diagnozę i strategiczny charakter winna ujmować także kwestie rozwoju kapitału społecznego starszych oraz podlegać procesom monitoringu i ewaluacji);
• Uszczegółowieniem strategii, winien być przejęty na krótszy okres czasu Program Aktywizacji i Wsparcia Osób Starszych:
• Powołana Gminna Rada Seniorów –jako organ pomocniczy Rady Gminy, skupiający seniorów, winna inicjować i wspierać działania prosenioralne w środowisku lokalnym;
• Rozwój inicjatyw międzygeneracyjnych umożliwiających integracje międzypokoleniową i przygotowanie młodszych pokoleń do lepszego rozumienia starości;
• Rzecznictwo interesów osób starszych – realizowane w formie projektów podejmowanych przez organizacje pozarządowe i samorząd, mających na celu zwiększenie poziomu wiedzy osób starszych o przysługujących im uprawnień m.in. prawach konsumenckich.
Aktywizacja
Aktywizację postrzegam jako poszerzanie przestrzeni dla aktywności społecznej osób starszych, w szczególności poprzez:
• Wzmacnianie potencjału organizacji pozarządowych działających w środowisku wiejskim i realizujących projekty przy udziale środków zewnętrznych;
• Rozwój inicjatyw społecznych, kulturalnych, rekreacyjnych adresowanych do seniorów;
• Rozwój współpracy miedzy samorządowej w podejmowaniu wspólnych inicjatyw zwiększających uczestnictwo osób starszych w życiu społecznym i kulturalnym np. Karty Seniora uprawniające do zniżek które obejmują swoim zasięgiem zarówno miasta dysponujące zwykle bogatsza oferta kulturalną jak gminy wiejskie.
Z Programu Działań Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi na lata 2015-2019
Rozwój opieki środowiskowej
Konieczne jest zbudowanie systemu finansowania zadań związanych z zapewnieniem przez system pomocy społecznej usług opiekuńczych osobom w wieku poprodukcyjnym oraz osobom zależnym od wsparcia, m.in. poprzez rozwój środowiskowych form opieki nad osobami w wieku poprodukcyjnym, budowę i modernizację domów pomocy społecznej na obszarach wiejskich.
Opieka
Opiekę, traktuję w kategoriach wysokiej jakości panelu usług zarówno w zakresie ochrony zdrowia jak i pomocy społecznej, w szczególności:
• Upowszechnienie dostępności do lekarza geriatry;
• Zwiększenie infrastruktury zdrowotnej w zakresie miejsc opieki długoterminowej i hospicyjnej;
• Zwiększenie dostępności usług świadczonych przez ośrodki pomocy społecznej
– praca socjalna wobec starszych, usługi opiekuńcze;
• Wystandaryzowanie usług świadczonych przez ośrodki pomocy społecznej
– praca socjalna wobec starszych, usługi opiekuńcze;
• Rozwój szkoleń adresowanych do służb publicznych zajmujących się osobami starszymi, lekarzy, pielęgniarek, pracowników socjalnych.
Funkcjonowanie triady senioralnej: partycypacja – aktywizacja – opieka, ma szczególne znaczenie dla osób starszych, administracja publiczna, samorząd terytorialny, organizacje pozarządowe powinny być zainteresowane wdrażaniem polityki przyjaznej dla osób starszych, co w obliczu bardzo szybko zmieniającej się sytuacji demografi cznej musi następować znacznie szybciej niż to się dzieje obecnie.
Obecnie Rząd Rzeczypospolitej wychodzi naprzeciw osobom starszym przedkładając, zadeklarowany w programie wyborczym Prawa i Sprawiedliwości, program darmowych leków dla seniorów. Wyrażając głębokie uznanie dla przygotowanej ustawy, jednocześnie mam nadzieję, że to początek zmian w budowie Polski Przyjaznej Osobom Starszym. Niniejszym projektem pragniemy wzmocnić dostęp do informacji osobom starszym przy równoczesnym upowszechnieniu ich praw. By realnie wdrażać program triady senioralnej, konieczne jest upowszechnienie wiedzy o prawach i możliwościach na jakie mogą liczyć w Polsce osoby starsze, niezależnie od tego czy mieszkają na wsi czy w mieście.
Senator RP dr Ryszard Majer
1. Charakterystyka projektu
Zwrócenie uwagi ogółu społeczeństwa na sytuację zwiększającej się grupy seniorów w środowisku lokalnym i poprzez informację i podejmowanie interwencji w zakresie ochrony praw osób starszych, a także poprawa jakości życia tej grupy społecznej. W szczególności budowę spójnych działań na rzecz osób starszych niezależnie od miejsca ich zamieszkania. Życie w środowisku wiejskim nie powinno być barierą w dostępie do infrastruktury socjalnej, społecznej i zdrowotnej. Dzięki współpracy z podmiotami samorządowymi i pozarządowymi winno nastąpić upowszechnienie dobrych praktyk w zakresie zwiększenia dostępu do informacji i rzecznictwa praw seniorów.
2. Przyczyny – diagnoza problemu
Grupa seniorów – osób starszych przekraczających 60, 65 rok życia systematycznie wrasta. W samej tylko Częstochowie wg danych z ostatnich lat grupa ta liczyła ponad 50 tysięcy mieszkańców. Analizy prowadzone nad jakością życia mieszkańców osób w wieku senioralnym prowadzone m. in. podczas prac nad Częstochowskim Programem Wsparcia Seniorów, wskazały na defi cyty w zakresie obiegu informacji pomiędzy instytucjami a grupą seniorów, wskazały na brak koordynacji w zakresie działań na rzecz tej grupy społecznej oraz bezradność wielu osób w zetknięciu z procedurami administracyjnymi, urzędów, jednostek ochrony zdrowia. Wskazywano, że żadna z instytucji nie traktuje potrzeb seniorów komplementarnie i nie wspiera ich w codziennych problemach życiowych. Zwrócić należy uwagę, że cześć osób starszych nie udaje się po pomoc do jednostek organizacyjnych pomocy społecznej z uwagi na uprzedzenia i wstyd. Często w środowiskach wiejskich i małomiasteczkowych kwestii osób starszych nie dostrzega się, w jednostkach powiatowych nie ma wyodrębnionej oferty aktywizacji dla tej grupy i nie są podejmowane działania w zakresie planowania i realizowania działań na rzecz tej grupy. Przemilczane są kwestie praw osób starszych, nie prowadzi się działań profilaktycznych i prewencyjnych mających na celu wzmocnienie tej grupy społecznej i np. ochronę przed przemocą i nieuczciwymi podmiotami na rynku usług.
3. Odbiorcy
Beneficjenci: osoby w wieku po 60 i 65 roku życia, zamieszkujący subregion północny województwa śląskiego tj. Częstochowa, Powiat Częstochowski, Powiat Myszkowski, Powiat Kłobucki, Powiat Lubliniecki. Osoby starsze i ich rodziny. Przedstawiciele administracji rządowej samorządowej, radni. Kadra kierownicza i pracownicy socjalni jednostek organizacyjnych pomocy społecznej (MOPS, PCPR, OPS). Policja, Powiatowi Rzecznicy Praw Konsumentów. Przedstawiciele systemu ochrony zdrowia. Wszystkie osoby zainteresowane sytuacją osób starszych, ich prawami, przemocą w stosunku do nich.
4. Cele i przekaz projektu:
• Podniesienie poziomu wiedzy nt. potrzeb grupy seniorów w środowiskach lokalnych;
• Podniesienie poziomu wiedzy osób starszych o uprawnieniach;
• Zwiększenie dostępu osób starszych do informacji o możliwości aktywnego spędzania czasu;
• Sprzyjanie kreowaniu zintegrowanej i długookresowej polityki na rzecz osób starszych;
• Inspirowanie władz publicznych do tworzenia regulacji zabezpieczających pełnię praw osób starszych oraz realizację ich aspiracji i potrzeb;
• Identyfikowanie i reagowanie na wszelkie przykłady dyskryminacji osób starszych, zwłaszcza w środowiskach lokalnych;
• Upowszechnianie dobrych praktyk partnerskiego działania samorządów na rzecz ludzi III generacji;
• Propagowanie w opinii publicznej – m.in. poprzez media pozytywnego wizerunku osób starszych.
W generalnym przekazie projektu należy wskazać, że godność ludzka jest nienaruszalna. Wiek oraz wynikająca z niego zależność od innych osób nie mogą być podstawą do ograniczenia niezbywalnych praw człowieka i swobód obywatelskich zgodnych z międzynarodowymi standardami i gwarantowanych przez demokratyczne konstytucje. Prawa te oraz ich obrona przysługują każdemu niezależnie od płci, wieku czy faktu pozostawania w zależności od innych osób Najważniejsze prawa osób starszych:
• Prawo do godności, fi zycznego i psychicznego dobrostanu, wolności i bezpieczeństwa;
• Prawo do samostanowienia:
• Prawo do prywatności;
• Prawo do wysokiej jakości opieki w tym zdrowotnej, dostosowanej do indywidualnych potrzeb;
• Prawo do zindywidualizowanego poradnictwa i informacji oraz wyrażania świadomej zgody;
• Prawo do uczestnictwa w życiu społecznym i kulturalnym;
• Prawo do wolności wypowiedzi, myśli, sumienia, wyznania, przekonań kultury;
• Prawo do opieki paliatywnej, do szacunku i godności podczas umierania i w momencie śmierci;
• Prawo do zadośćuczynienia.
5. Sposoby realizacji:
• Zwiększenie zasobu informacji o formach pomocy, wsparcia i aktywizacji na danym terenie;
• Wyposażenie w wiedzę osób starszych o instytucjach pomocowych oraz kierowanie do nich;
• Upowszechnienie informacji o uprawnieniach konsumenckich wśród seniorów;
• Wspieranie aktywności osób starszych, w tym liderów 60+ poprzez upowszechnianie dostępu w konkursach grantowych szczególnie adresowanych do mieszkańców obszarów wiejskich;
• Podejmowanie interwencji w sytuacjach kryzysowych dla osób starszych np. przemocy wobec osób starszych;
• Upowszechnianie standaryzacji pracy socjalnej i usług opiekuńczych wobec osób starszych;
• Upowszechnianie rzecznictwa praw osób starszych;
• Promowanie miejsc przyjaznych osobom starszym.
6. Działania w ramach projektu
1. Opracowanie i publikacja materiałów informacyjnych (plakaty, ulotki) – pod hasłem adresowanym do seniorów „Polska Przyjazna Osobom Starszym”
2. Zbudowanie platformy informacyjnej dot. sytuacji i oferty seniorów – np.: Bank Inicjatyw Senioralnych;
3. Uruchomienie Senatorskiej Infolinii Senioralnej. W jej ramach, dyżury mogą pełnić w zależności od potrzeb: prawnik psycholog, pracownik socjalny, pedagog.
4. Podejmowanie interwencji w sytuacjach, które to uzasadniają;
5. Organizacja seminariów tematycznych upowszechniające prawa osób starszych: osobistych, konsumenckich, obywatelskich;
6. Po półrocznej realizacji projektu nastąpi jego ewaluacja wraz z rekomendacjami
co do ew. dalszej realizacji projektu, jego ew. rozszerzeniu bądź przemodelowaniu zgodnie z oczekiwaniami zainteresowanych;
7. Zakładane rezultaty realizacji projektu
• Wsparcie i pomoc w rozwiązywaniu jednostkowych problemów osób zwracających się po pomoc i wsparcie senatora;
• Zwiększenie poziomu wiedzy o swoich prawach w grupie osób starszych subregionu północnego województwa śląskiego;
• Zwiększenie poziomu wiedzy nt. potrzeb, możliwości diagnozowania i programowego wsparcia seniorów w obszarach wiejskich, wśród kadry kierowniczej i pracowników socjalnych jednostek organizacyjnych pomocy społecznej;
• Rekomendacje do realizacji szerszych projektów;
8. Partnerzy
Samorządy, Jednostki Organizacyjne Pomocy Społecznej, Organizacje Pozarządowe, Uczelnie Wyższe, Policja, Podmioty Ochrony Zdrowia, Podmioty innych sektorów, dla których kwestia seniorów jest ważna. Media.
